حضرت امیر علیه السلام از اوان خلافت خود در این زمینه اعلام موضع نموده و به اقدامات عملی دست زدند. این قسمت از مواضع امیرالمؤمنین نیز به چند بخش تقسیم می شود:

1 - عدالت در زندگی شخصی.

2 - عدالت در زندگی کارگزاران.

3 - عدالت در تقسیم بیت المال.

4 - مبارزه با غارتگران بیت المال.

1 - عدالت در زندگی شخصی

حضرت به این نکته واقف بود که در اغلب جوامع، مردم روش و شیوه زندگی زمامداران خود را مورد تاسی و الگو برداری قرار می دهند، از این جهت بود که زندگی زاهدانه و بی تکلف خود را پس از رسیدن به مقام خلافت زاهدانه تر و بی تکلف تر ساخت تا قدم اول را از خود و خانواده خود برداشته باشد و تا سایر کارگزاران و مسؤولین حکومت تکلیف خود را بدانند. چنانکه در توبیخ بعضی از کارگزارانش در مورد خلافی که از او سر زده است زندگی خود را به عنوان معیار و الگو به رخ وی می کشد و در نامه ای عتاب آمیز برایش می نویسد:

«الا و ان لکل ماموم اماما یقتدی به و یستضیئی بنور علمه الا و ان امامکم قد اکتفی من دنیاه بطمریه و من طعمه بقرصیه الا و انکم لا تقدرون علی ذلک و لکن اعینونی بورع و اجتهاد و عفة و سداد» ⁽¹⁾

یعنی بدان که هر پیروی را پیشوایی است باید از او تبعیت نماید و از نور دانش وی کسب فیض کند. پس بدان که پیشوای تو از دنیایش به دو پیراهن کهنه و مندرس بسنده کرده است و از غذاهایش به دو قرص نان، می دانم که شما تاب چنین زندگی زاهدانه ای را ندارید اما حد اقل می توانید با پرهیزگاری، عفت و خود داری مرا یاری کنید.

روی این اصل بود که حضرت از نظر مالی به خود و خانواده خود سخت می گرفتند و هیچگاه حاضر نبودند سهمی بیش از آنچه برای همگان مقرر شده است بردارند در قسمت دیگری از نامه قبل گوشه ای از شیوه زندگی خود را چنین ترسیم کرده است:

«فوالله ما کنزت من دنیاکم تبرا و لا ادخرت من غنائمها وفرا و لا اعددت لبالی ثوبی طمرا ولاحزت من ارضها شبرا و لا اخذت منها الاکقوت اتان دبرة و لهی فی عینی اوهی و اوهن من عفصة مقرة...» ⁽²⁾

به خدا سوگند که از دنیای شما طلا و نقره ای اندوخته نکرده ام و از غنیمتهای آن برای خود مالی فراهم نساخته ام و حتی برای کهنه جامه خود فکر جامه ای جدید نکرده ام.

حتی یک وجب از این زمینهای حکومتم را برای خود بر نداشته ام و جز اندکی از غذاهای دنیا استفاده نکرده ام...

و بارها اعلام کرد که حتی نزدیکترین کسانش هم در برابر بیت المال مسئول هستند و اگر از آنان هم ناراستی سرزند مانند سایرین مجازات می شوند.

در توبیخ نامه ای که برای یکی از کارگزاران خائن در بیت المال فرستاده اند آمده است:

«والله لو ان الحسن و الحسین فعلا مثل الذی فعلت ما کانت لهما عندی هوادة و لا ظفرا منی بارادة حتی آخذ الحق منهما و ازیح الباطل عن مظلمتهما...» ⁽³⁾

به خداوند سوگند اگر (دو ریحانه رسول خدا) حسن و حسینم نسبت به اموال عمومی مانند تو دست به خیانت بگشایند هیچ گونه نسبت و خصوصیت خویشی با من نخواهند داشت و از چنگال عدالت گریزی برایشان نخواهد بود تا اینکه حق مردم را از آنان باز ستانم و بیداد و باطلی را که آفریده اند محو و نابود سازم...

ادامه دارد.....................